Jan Buter overleed donderdag 16 januari op 67-jarige leeftijd. Foto: Betty Leerink
Jan Buter overleed donderdag 16 januari op 67-jarige leeftijd. Foto: Betty Leerink

In memoriam: Jan Buter - De huisvriend van de regio is 'oet de tied ekomn'

Algemeen

De man die de afgelopen decennia een belangrijke rol speelde bij het in leven houden van de Achterhoekse cultuur en streektaal, is niet meer. Donderdag 16 januari overleed Jan Buter (Goor, 1 maart 1952) aan een hartstilstand. Het grootste deel van zijn leven was hij journalist, maar verhalenverteller is een passender omschrijving van het ambt dat hij vervulde. Of beter gezegd: de gave waarmee hij was gezegend. Buter schreef alsof hij met de lezer in gesprek was.

Door Gerwin Nijkamp

De Twentse Achterhoeker Jan Buter is 'oet de tied ekomn'. Een uitdrukking die hij prachtig vond, schreef hij oktober vorig jaar nog in Uut 't Wald. In deze rubriek gaf hij op geheel eigen wijze zijn lezers een cursus Achterhoeks en Liemers dialect. Eind vorig jaar kwam hij met tompouces op de redactie om de honderdste aflevering van de rubriek te vieren. Hij oogde energiek en opgewekt, zijn tijd leek nog niet gekomen, maar het laatste hoofdstuk is nu toch daar.

De lezer als opdrachtgever
Jan Buter was het grootste deel van zijn leven journalist, van 1970 tot 2014. Bij Twentsche Courant (meerdere redacties), Deventer Dagblad, Zutphens Dagblad, Sallands Dagblad en de laatste twintig jaar van zijn carrière bij de Stentor voor de edities Apeldoorn, Deventer, Lochem en Zutphen.
Zijn vader Adriaan Buter introduceerde hem in het vak. Al op 10-jarige leeftijd ging hij bij de bekende regiojournalist, naar wie in Neede zelfs een straat is vernoemd, achterop de brommer om verslag te doen. Op de krant heeft hij nooit met zijn vader samen willen werken. Wel schreven vader en zoon samen enkele boeken. En ze deelden elkaars visie op de regiojournalistiek: de maatschappelijke verantwoordelijkheid moet altijd boven het commerciële belang staan. En de meest belangrijke: je moet altijd de lezer respecteren. Die lezer was volgens hen de werkelijke opdrachtgever van een journalist, niet de uitgever. De krant zou volgens Buter als een huisvriend moeten zijn. Je bent blij als hij binnenkomt, maar hij vertelt je ook de minder prettige waarheid wanneer dat nodig is.

Regiojournalistiek
Om die lezer goed te begrijpen, moest je er volgens Buter op uit. Geen stukjes tikken vanuit een ivoren toren, maar (soms letterlijk) met de poten in de modder staan. Van hoogwaardigheidsbekleders tot 100-jarigen en van koninklijk bezoek tot braderie: als regiojournalist maakte hij overal een verhaal van. Na al die jaren is hij zich nooit te groot gaan voelen voor welk onderwerp dan ook. "Je leert zo veel verschillende mensen kennen én waarderen. Al die gesprekken hebben mijn kennis en leven enorm verrijkt. Ik heb werelden leren kennen, die ik anders nooit had ontdekt", vertelde hij twee jaar geleden in een interview met deze krant.

Vaste waardes in het journalistieke oeuvre van Buter waren streekcultuur en streektaal. Zijn liefde voor de cultuur van het Nedersaksische taalgebied werd hem door zijn vader met de paplepel ingegoten. Maar ook het werk Oud-Achterhoeksch Boerenleven van de bekende Achterhoekse meester en publicist Hendrik Willem Heuvel (1864-1924) inspireerde hem enorm. "Uit welke Achterhoek komen we? Mensen doen soms dingen zonder dat ze weten waarom. Ik ben daar altijd al heel nieuwsgierig naar geweest. De geschiedenis en cultuur leren je waarderen wat je nu hebt."

De interesse voor de streektaal kent eigenlijk een meer praktische oorsprong. Buter werd thuis zelf met het ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) opgevoed. Veel mensen die hij interviewde spraken echter het Nedersaksisch dialect, wat voor hem reden was om zich daarin te verdiepen.

Buteriaans
Buter wilde in de supermarkt graag horen wat mensen van zijn verhalen vonden. Artikelen waar hij als verslaggever, dag in dag uit, ontzettend hard zijn best op deed. "Van alles dat ik schrijf, wil ik iets bijzonders te maken, ik ga tot het gaatje, zelfs bij politieberichten." Op de redactie werd Buteriaans zelfs als bijvoeglijk naamwoord gebruikt om uit te drukken dat een artikel levendig en beeldend was geschreven.

Buteriaans zou ook kunnen slaan op de grote mate van aanwezigheid als persoon. Hoewel hij klein van stuk was, zal het nooit iemand zijn ontgaan als Jan Buter in de ruimte was. Zijn harde stem en kenmerkende lach galmden veelvuldig over de redactie. Tijdens vergaderingen, maar ook vanachter zijn bureau, liet hij zich verbaal duidelijk gelden.

Meestal over de thema's die aan bod kwamen in de krant, maar de laatste jaren van zijn journalistieke carrière ook steeds meer over de ontwikkelingen in de journalistiek en de koers van de krant. En zijn mening daarover was niet positief: hypes en oppervlakkigheid kregen naar zijn smaak te veel de overhand.

Nieuw hoofdstuk
Zijn ontevredenheid leidde er in 2014 toe dat hij de journalistiek voortijdig vaarwel zegde. Het viel even stil: anderhalf jaar zette Buter geen letter op papier. Tot hij in de Berkellandse editie van Achterhoek Nieuws een berichtje zag staan waarin correspondenten werden gezocht. Verslag doen van het nieuws zag hij niet meer zitten, maar naar een wekelijkse column in alle weekbladen van Achterhoek Nieuws had hij wel oren. Dat deed hij sinds 2016 onder het pseudoniem Zwaleman, naar de hoesname van de boerderij in Noordijk waar hij opgroeide. Een jaar later blies hij ook de streektaalrubriek Uut 't Wald weer nieuw leven in.

De inkt vloeide weer in huize Buter, ook tot tevredenheid van zijn omgeving. "Ik ben een prettiger persoon als ik schrijf", zei hij. Die omgeving was enorm belangrijk voor hem. De wekelijkse mailtjes met zijn twee rubrieken voorzag hij vaak van korte verslagen of plannen voor uitstapjes met zijn vrouw en kleinkinderen. Of reacties van lezers die hij regelmatig kreeg. Het leven zonder dagelijkse deadlines leek hem te bevallen.

Ook vond hij zich de afgelopen jaren opnieuw uit als verhalenverteller. Hij ging levensverhalen schrijven, voor hem de meest ultieme vorm. De dank die hij voelde na het leveren van een levensverhaal gaf hem de grootste voldoening. Het lot bepaalde dat dit de laatste verhalen waren die hij maakte. Vorige week sprak hij nog tijdens twee uitvaarten.

Inspiratie voor zijn twee rubrieken in deze krant had hij ongetwijfeld. En anders had hij die opgedaan in de supermarkt waar hij donderdag naar op weg was. De kans was groot dat hij daar in gesprek was gegaan met zijn lezers. Maar voor hij zijn geliefde publiek tegemoet kon treden, blies hij zijn laatste adem uit.

De rubrieken Zwaleman en Uut 't Wald in deze krant stonden al klaar om gevuld te worden, maar de kolommen blijven helaas leeg. De regio verliest een huisvriend.

Condoleance
Dinsdag 21 januari is er tussen 19.00 en 19.30 uur gelegenheid om afscheid te nemen van Jan en om de familie te condoleren. Dat kan in crematorium Hart van Berkelland, Groenloseweg 2 in Haarlo. De crematieplechtigheid zal in besloten kring plaatsvinden.

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant