Hoogste onderscheiding in vakgebied voor Achterhoekse professor

BREDEVOORT – Vrijwel meteen na binnenkomst pakt Jan Wijbrans twee stenen, opgebouwd uit laagjes. “Deze stenen zijn ongeveer 3,5 miljard jaar oud. Tussen de lagen kun je fossiele algen zien, het eerste teken van leven op aarde…” Direct is duidelijk dat Wijbrans een grote fascinatie voor de wereld, voor de geologie heeft. Hij studeert in Utrecht en Canberra en geeft les aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Dit jaar heeft hij de hoogste onderscheiding ontvangen in zijn vakgebied, de aardwetenschappen. Hij mag de Van Waterschoot van der Gracht Penning in ontvangst nemen.

Door Karin Stronks

“Het mooie is dat collega’s de aanvraag voor de onderscheiding doen. De procedure gaat gepaard met het schrijven van aanbevelingsbrieven die worden gewogen door een commissie. Het is een teken van waardering van mensen in je vakgebied, dat maakt het heel bijzonder! De Penning is aan mij uitgereikt voor het opleiden en begeleiden van jonge studenten in de geologie”, vertelt Jan Wijbrans. Hij is de 67ste aardwetenschapper die de Penning krijgt uitgereikt. Tijdens zijn afscheidssymposium is er een plechtig moment. 

Jan schenkt koffie en loopt even weg. Hij komt terug in de woonkamer met twee stenen in zijn handen. “Deze stenen zijn ongeveer 3,5 miljard jaar oud. Tussen de laagjes zijn fossiele resten van algen te zien. Algen! Het eerste teken van leven op aarde.” De toon is gezet, hier is een man aan het woord die gefascineerd is door de aarde, de geologie.

‘Het mooie
is dat collega’s
de aanvraag
voor de
onderscheiding doen’

Jonge jaren
Zijn ouders reizen veel, als Jan drie jaar oud is vestigen zij zich in Aalten. Vader geeft les aan de hbs. De interesse voor aarde, stenen, zit er al vroeg in bij Jan. Samen met twee vrienden verzamelt hij stenen, bezoekt regelmatig de steengroeve. Na het atheneum studeert hij in Utrecht geologie. “We gingen al na een maand veldwerk doen in de Ardennen, we onderzochten kalksteen daar!” Hij rondt zijn studie af in zeven jaar. “Heel gewoon in die tijd.”

“Intussen leerde ik mijn vrouw Nel kennen. Zij komt uit Vinkeveen, van een boerderij. Dat verklaart mijn empathie voor de boeren, de agrarische sector” Jan vervolgt: “Ik wilde graag verder studeren. We vertrokken samen naar Canberra waar ik mijn PhD, promotieonderzoek, behaalde. Het was een geweldige tijd, we hebben veel leuke dingen gedaan en locals ontmoet. Deze verdieping omvatte veel laboratoriumonderzoek, onder andere gericht op tijdschalen.” 

Onderzoek bij Etna
Jan reist veel, wordt gevraagd voor onderzoeken in onder andere China en Griekenland. “Erg trots was ik toen ik werd gevraagd om in Italië samen met collega-wetenschappers onderzoek te doen bij de vulkaan de Etna. We hebben daar laagjes gedateerd, van 500.000 jaar geleden tot het heden. Een reconstructie. Voor ons was het een mooie puzzel, voor mensen die er wonen van levensbelang. De Italiaanse regering heeft veel geïnvesteerd in het onderzoek. Doel was om te kijken hoe stabiel, of instabiel het gesteente er is, of er instortingsgevaar is. Dit onderzoek had ik overigens niet kunnen doen zonder mijn PhD in Canberra.”

Jan geeft les aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. “We discussiëren veel met jonge mensen. Over fossiele brandstoffen, over dat er te weinig oog is voor aardwetenschappen. Over de handelsgeest van Nederland, willen we iets hebben, ijzererts of aluminium, kopen we het gewoon. Maar is er wel genoeg? En verkrijgen we het op een nette manier? Over de fascinatie voor de wereld. En over de grenzen aan de groei, het rapport van de Club van Rome, dat in 1972 is opgesteld. Over de lithium batterijen. Over dat er minder nieuwe fossiele vondsten worden gedaan.”

Bretagne
De natuur, de geologie, fascineert hem nog altijd. “Verbanden zien en begrijpen, dat heb ik in Frankrijk, Bretagne en Normandië ontdekt. Als je daar bent geweest kijk je nooit meer naar de natuur zoals tevoren.”

‘We
discussiëren
veel met
jonge mensen.
Over fossiele
brandstoffen,
over dat er te
weinig oog is
voor aardwetenschappen’

Dichterbij, rondom Aalten. “Kijk eens waarom ergens een heuvel is! Hier zijn stenen uit Scandinavië ontdekt, gevolgen van een IJstijd. Er zijn zandruggen en dennenbossen, het laaggelegen Aaltense Goor en IJzerlo, hoe is dat ontstaan? De watertoren is gebouwd op een opgestuwd deel, naast het glooiende, de Aaltense Es. Verbanden zien en begrijpen, dat is het fascinerende van de geologie.”

Toekomst
Hoe ziet hij zijn toekomst? “Ik ben met pensioen nu. Eén dag per week begeleid ik studenten met hun onderzoek op de Vrije Universiteit van Amsterdam. Verder doe ik vrijwilligerswerk voor de Koppelkerk en geef rondleidingen in de steengroeve in Winterswijk. En ben actief in de Aaltense politiek. Hoop dat ik nog in goede gezondheid mag meedraaien in het vrijwilligerswerk. Er is nog veel te doen!”