Arjan Erkel: 'Iedereen heeft de vrijheid van denken en doen'
DINXPERLO - Arjan Erkel komt op zaterdag 13 januari met zijn programma 'De Vrijheid in Denken en Doen' naar Klein Theater Dinxperlo in het Kulturhus in Dinxperlo. Aan het programma werkt Jan Wilm Tolkamp uit Aalten mee als muzikant.
Door Iris Jansen
Op 12 augustus 2002 werd de toen 32-jarige Rotterdammer Arjan Erkel ontvoerd in het Russische deelgebied Dagestan tijdens zijn werkzaamheden voor de Zwitserse afdeling van Artsen zonder Grenzen waar hij zich bezig hield met de opvang van Tsjetsjeense vluchtelingen; een gebeurtenis die vele Nederlanders zich nog wel kunnen herinneren. Na langdurige onderhandelingen door toenmalig minister Bot van Buitenlandse Zaken met de inlandse veiligheidsdiensten en ministeries in Dagestan en Rusland, kwam Erkel na twintig intens zware maanden eindelijk in 2004 vrij. Al tijdens deze hel op aarde heeft Erkel de kracht weten te vinden om zich geestelijk uit zijn slachtofferrol te bevrijden.
Door het schrijven van boeken, het geven van workshops en lezingen heeft Erkel zijn traumatische ervaringen positief weten om te zetten. Daarin vertelt hij onder andere dat muziek tijdens zijn gevangenschap voor hem een grote reddingsboei is geweest. Vooral de nummers van Normaal hebben hem kracht gegeven. Naar aanleiding hiervan gaat Erkel samen met voormalig Normaal-gitarist Jan Wilm Tolkamp op tournee met zijn theatershow 'Vrijheid in denken en doen'. Op zaterdagavond 13 januari vertelt Erkel in Klein Theater Dinxperlo over zijn ervaringen waarbij Tolkamp hem muzikaal zal begeleiden.
Voorafgaand aan zijn komst naar Dinxperlo geeft Arjan Erkel antwoord op een aantal vragen.
Arjan, je hebt enkele jaren geleden in een interview gezegd dat je van jezelf baalde omdat je jezelf tijdens jouw ontvoering in een slachtofferrol plaatste. Toen kwam het besef dat je verbinding moest proberen te maken met je ontvoerders maar ook vooral met jezelf. Je vond jezelf een slappe hap want je was bang voor je ontvoerders en kwam tot de conclusie dat je je veiligheid opzij moest zetten en voor jezelf moest vechten. Je was 32 jaar toen je werd ontvoerd en 34 jaar toen je weer vrij kwam. Je moest als het ware weer een nieuwe manier van leven vinden en alle verschrikkingen verwerken. Hoe ben jij met die trauma's omgegaan en kon je je overlevingsmodus hierbij gebruiken?
Arjan: "Thuisgekomen overheerste vooral de vreugde en opluchting over mijn vrijheid. En natuurlijk geeft de warmte van de mensen om je heen, je ook de kracht om door te gaan. Ik had het motto 'wanneer ik het daar redde, moet dat hier ook lukken'. Ik was gelukkig niet zó getraumatiseerd dat ik daardoor een erge nasleep heb gehad. Natuurlijk denk je vaak terug aan bepaalde momenten en krijg je psychologische hulp, maar bepaalde gevoelens moet je juist toelaten om ze te kunnen verwerken. Gelukkig ben ik goed behandeld en had ik na enkele maanden het vertrouwen dat ze mij niets aan zouden doen, wanneer ik mij aan de afspraken zou houden. Dat is ook gebeurd."
Je werkte in Dagestan voor Artsen zonder Grenzen in een islamitisch gebied; je had een vriendin; nu je vrouw, afkomstig uit Dagestan. Hoe bekend was jij toen met de taal, de omgangsvormen en islamitisch geloof en hebben die ervaringen in je voordeel gewerkt? Ze dachten immers dat je een spion was, dus dat had ook tegen je kunnen werken?
"Daar ik Russich had geleerd voor mijn werk, beheerste ik de taal redelijk goed. Natuurlijk wist ik wat de islam inhield en ook dat er in dat land een 'machocultuur' heerste. In eerste instantie kun je met al die kennis de schijn wekken dat je spion bent, maar later tijdens mijn ontvoering heeft dit alles mij wel geholpen in de communicatie. En natuurlijk was daar altijd nog mijn vriendin die zich voor mij inzette, dat bleef bij hen ook niet onopgemerkt."
Je vertelt onder andere in je theatershow dat tijdens je vrijheidsberoving muziek een houvast voor je was. Dat het zingen en neuriën van liedjes die je herinnerden aan vrolijke en vervelende gebeurtenissen uit je leven tot dan toe, je kracht en energie gaven. Ook verbond het je in zekere zin met je ontvoerders. Was dat een van de dingen waarmee jij uit je schulp kroop en vonden je ontvoerders het niet raar dat je in deze omstandigheden met liedjes bezig was?
"Uit mijn schulp komen deed ik meer met mij uiten van wat ik wel of niet wilde. Die liedjes waren meer een tijdverdrijf. Ik had de hele dag niets te doen en dan schieten je soms liedjes of deuntjes te binnen. Soms waren ze gekoppeld aan herinneringen, en brachten ze je even terug naar een andere tijd of omgeving. Ze vonden het wel grappig dat ik zo af en toe zong en vooral het nummer 'Oerend Hard' van Normaal viel goed in de smaak en konden ze nog wat van meezingen. Het gebeurde ook wel eens dat zij een strijdlied zongen."
Na je vrijlating in 2004 heb je in 2005 je eerste boek geschreven, dat je ook aan minister Bot hebt aangeboden. Had je thuisgekomen meteen die drive om alles op papier te zetten. Was dat jouw manier van overleven? In je lezingen en workshops zeg je dat de ervaringen tijdens een gijzeling vergelijkbaar zijn met andere grote veranderingen in een mensenleven. Je gebruikt het woord 'ontgijzelen'. Kun je dat nader uitleggen?
"In eerste instantie was ik helemaal niet van plan om een boek te schrijven, maar ik werd steeds benaderd door uitgevers die daar interesse in hadden. Toen ben ik met een 'ghostwriter' in zee gegaan, maar heb uiteindelijk toch zelf het boek geschreven. In eigen bewoordingen kun je toch beter je verhaal overbrengen. Het boek schrijven was dus geen therapeutisch proces.
Het woord 'ontgijzelen'gebruik ik als metafoor. Vaak laten wij ons in het dagelijks leven door gebeurtenissen of door andere mensen gijzelen. Hoe gaan wij daar mee om? Durf je vrijheid op te zoeken, ruim je belemmeringen uit de weg. Dat bedoel ik met 'ontgijzelen'."
In 2007 heb je een boek geschreven over Samir A; over de aantrekkingskracht van de radicale islam op jongeren. Het boek beschrijft treffend het verhaal van een Nederlandse jongen die zich aansluit bij jihad-strijders.Was het door jouw ervaringen daardoor makkelijker het vertrouwen van Samir A te krijgen en dit boek te schrijven?
"Zeker. Tenslotte ben ik antropoloog en heb hem ook professioneel benaderd. Daarmee heb ik zijn vertrouwen gekregen. Hij was ook geïnteresseerd in mijn ervaringen die ik tijdens mijn ontvoering heb opgedaan. Wanneer je je vanuit een professionele invalshoek profileert, kun je misschien een betere inzicht krijgen waarom deze jonge mensen radicaliseren. Als het ware hun gedachtengang kunnen volgen en daar vroegtijdig op reageren."
Met de oprichting van de Stichting Free a Girl in 2008, samen met Yolanthe Sneijder-Cabau, Roelof van Laar en Evelien Hölsken, sla je een andere weg in. Free a Girl zet zich in om jonge meisjes uit gedwongen prostitutie te bevrijden. Daarnaast investeert de stichting in opvang, traumaverwerking, medische zorg, onderwijs en beroepsopleidingen en re-integratie van de slachtoffers. De afgelopen negen jaar heeft de stichting bijgedragen aan de bevrijding van meer dan 4.000 meisjes uit bordelen in Azië. Was dit jouw idee?
"Het was niet zozeer mijn idee. We kenden elkaar allemaal al en dit thema lag ons zeer na aan het hart. Jonge meisjes worden gegijzeld en van hun vrijheid beroofd. Ze leven en werken onder vreselijke omstandigheden. Daar wilden wij ons voor inzetten als oprichters, maar we worden gelukkig ondersteund door vele goede ambassadeurs en regioambassadeurs. Ik hou mij vooral bezig met sponsorwerving."
In 2010 komt er nog een volgend boek: Generatie YEP, dat je samen met Sezgin Yilgin gechreven hebt. Dit boek gaat over de opkomst van een nieuwe marketing doelgroep, de Young Ethnic Professionals; een onderwerp wat natuurlijk in de lijn van jouw studie als cultureel antropoloog ligt. En nu sta je in het theater. Vanaf wanneer ben je op het idee gekomen om wat met muziek en Normaal te gaan doen. Ik heb begrepen dat je zelf met Bennie Jolink contact hebt gezocht en zelfs samen met hem op de Zwarte Cross hebt opgetreden. Wanneer was dat en was toen het idee voor een theatershow al geboren?
"Na mijn bevrijding heb ik meteen Bennie Jolink een brief geschreven en hem verteld over de nummers van Normaal die, daar helemaal in Dagestan, een bijzondere betekenis hebben gekregen. We hebben altijd contact gehouden en zo kwam het dat ik samen Bennie in 2012 heb opgetreden tijdens de Zwarte Cross. In 2014 vierde ik mijn 10 -jarig jubileum van mijn vrijlating en heeft Bennie ook gespeeld. In 2016 heb ik samen met Jan Wilm Tolkamp op de Zwarte Cross gezongen en toen is het idee voor een theatervoorstelling min of meer ontstaan."
Tot slot: wat zijn de reacties van de bezoekers op je show en hoe putten mensen kracht uit je verhaal? Wat is het belangrijkste motto wat je mensen wilt meegeven?
"Sinds 14 november zijn we samen onderweg. We willen de mensen vooral een onderhoudende avond bezorgen met mooie liedjes, mooie lichteffecten en mijn ervaringen. Ook voor mensen die niets over mijn ontvoering weten, wordt het een leuke onderhoudende avond en geen zware kost. De reacties zijn tot nu toe heel positief. Tijdens mijn lezingen ga ik veel dieper op de materie in; hoe ga je om met moeilijke situaties, hoe haal je het beste eruit voor jezelf. Mijn motto is dat je altijd de mogelijkheid hebt om wat te veranderen; stap uit de situatie en kom in actie!"
De theatervoorstelling van Arjan Erkel is te zien op zaterdagavond 13 januari in Klein Theater Dinxperlo. Aanvang 20.15 uur.
www.kleintheaterdinxperlo.nl