Bevrijder van Aalten voerde geheime en heldhaftige missie uit ter voorbereiding op D-Day
AALTEN - Op 6 juni 2019 is het precies 75 jaar geleden dat onder de codenaam Operatie Overlord de invasie door de westerse geallieerden op de stranden van het Franse Normandië plaatsvond. Het was de grootste amfibische operatie in de geschiedenis die uiteindelijk leidde tot de bevrijding van West-Europa. Gesteund door grootschalige luchtlandingen probeerden in de vroege ochtend van 6 juni, aangeduid met D-Day, vooral Amerikaanse, Britse en Canadese militairen vanuit zee met een massale aanval een bruggenhoofd te vormen om vervolgens door de Duitse linies te breken. Pas tegen het einde van augustus 1944 werd de strijd in Normandië in geallieerd voordeel beslist ten koste van vele duizenden doden en gewonden aan zowel geallieerde als Duitse zijde. Ook onder de Franse burgerbevolking vielen vele slachtoffers.
Door Wim Rhebergen
Slechts een enkeling die destijds aan land ging zal hebben geweten dat bijna een half jaar eerder twee dappere Britse jonge militairen meerdere keren hun leven hebben gewaagd om vast te stellen of de Normandische stranden wel geschikt waren voor de geplande invasie. Een van die jongemannen was de 23-jarige majoor Logan Scott-Bowden, een officier van de Royal Engineers (genie) die later in maart 1945 ook betrokken raakte bij de bevrijding van Aalten (zie apart kader). Samen met zijn strijdmakker sergeant Bruce Ogden-Smith (25 jaar) was hij uitverkoren om een speciale klus te klaren, die later tot een van de meest moedige en gedurfde missies uit de Tweede Wereldoorlog zou worden bestempeld.
Noodzakelijke verkenningen
Het was de Britse premier Winston Churchill, daarbij gesteund door een team van wetenschappers en militaire adviseurs, die persoonlijk opdracht gaf tot verkenningsmissies op de invasiestranden. Immers, er moest eerst maar eens duidelijk worden of de D-Day-landingen ook maar enige kans van slagen zouden hebben. Er moest zoveel mogelijk informatie worden ingewonnen. Niet alleen over de kracht van de de Duitse verdedigingswerken langs de kust van Normandië maar ook over de natuurlijke risico's en gevaren ter plekke waarmee de geallieerden geconfronteerd konden worden, zoals de stromingen van het zeewater en de getijden. Ook wilde men zich een goed beeld kunnen vormen van mogelijke belemmeringen onder het wateroppervlak, zoals zandbanken en eventuele door de Duitsers aangebrachte versperringen. Glooiingen die in de beoogde landingsplekken op de stranden worden aangetroffen zijn bepaald geen details om nog maar te zwijgen van de gesteldheid van de bodem. Daartoe zouden, zo beslistte men, grondmonsters moeten worden verzameld om die vervolgens in Engeland aan een analyse te onderwerpen voordat groen licht kon worden gegeven voor de landingen op de Franse kust.
Geheime en gevaarlijke opdracht
Het is oudejaarsdag, 31 december 1943. Majoor Scott-Bowden maakt deel uit van de Combined Operations Pilotage Parties (COPP), een geheime militaire eenheid, gevestigd op Hayling Island ten oosten van Portsmouth aan de Britse zuidkust. De militairen die bij deze eenheid dienen staan bekend als 'COPP-ers' en hebben een training ondergaan voor geheime missies.
Samen met sergeant Bruce Ogden-Smith stapt hij aan boord van een kleine torpedoboot in Gosport en zet koers in het donker van een maanloze nacht richting Normandische kust. Doel is de verkenning van de kust bij Ver-sur-Mer waar het strand later bekend zal worden als Gold Beach. Ze moeten zekerheid verkrijgen over de mogelijkheid om daar tijdens de aanstaande invasie zwaar legermaterieel aan land te kunnen krijgen, zoals tanks en pantservoertuigen. Het is zeer gevaarlijke opdracht. Beide mannen krijgen cyanide-tabletten aangeboden voor het geval dat ze worden ontdekt door de Duitsers. Het lijdt geen twijfel dat ze dan worden gemarteld totdat ze hun geheime missie prijsgeven en vervolgens worden gedood. Zowel Scott-Bowden als Ogden-Smith weigeren de zelfmoordpillen aan te nemen. Tijdens hun nachtelijke overtocht trekken ze hun duikpakken aan en hun zware rugzak is gevuld met draadscharen, een mes, kompas, zaklantaarn, noodrantsoen maar ook meetapparatuur en een speciaal ontworpen geluidsloze grondboor om de draagkracht van het strand te kunnen testen. Verder dragen ze een Colt 45-pistool. De mannen zijn vol vertrouwen en gaan ervan uit dat ze ongezien hun werk kunnen doen. Als ze de Franse kust wat dichter naderen stappen ze over op een nog kleinere, stille boot. Op zo'n 400 meter van de kust stappen ze overboord en zwemmen naar het strand. Het is eind december en dus is het zeewater zeer koud. De harde wind veroorzaakt flinke deining en een krachtige stroming. Hierdoor komen ze niet op de juiste plek aan land waardoor ze nog een heel eind langs de kust moeten kruipen om de tevoren aangewezen plek alsnog te bereiken. Om niet te worden gevangen in de lichtbundel van een vuurtoren die als een soort zoeklicht regelmatig de zeespiegel aftast, moeten beide mannen zich voortdurend plat tegen het strand drukken. Het weer verslechtert maar de regen werkt gelukkig als dekking en de jaarwisseling die verderop aan land is te horen, geeft beide mannen moed.
Scott-Bowden en Ogden-Smith slagen erin op verschillende plekken grondmonsters te nemen en die op te bergen in de meegebrachte condooms en draagriemen. Ze weten nog maar net te voorkomen dat ze worden ontdekt door een Duitse kustbewaker slechts 20 meter verderop. Na enkele uren besluiten de geniesoldaten, nadat ze eerst zoveel mogelijk hun sporen op het strand hebben uitgewist, terug te zwemmen. Gemakkelijk gaat dat niet; zwaar beladen met de zandmonsters worden ze steeds door de golven teruggeworpen op het strand. Opeens hoort Scott-Bowden zijn metgezel iets roepen maar hij kan hem niet verstaan. Hij veronderstelt dat de sergeant in nood verkeert en zwemt naar hem toe om te helpen. Eenmaal bij hem aangekomen herhaalt sergeant Odgen-Smith wat hij zojuist had geroepen: 'Gelukkig Nieuwjaar' waarop Scott-Bowden kwaad reageert: 'Zwemmen klootzak, anders belanden we weer op het strand'. Een van de boren raken ze kwijt maar deze wordt, zo blijkt later, gelukkig al spoedig door een Fransman gevonden die hem tot na de oorlog bewaart. Ze slagen er uiteindelijk in zich door de branding te worstelen en seinen met een infrarode lamp naar het bootje dat hen niet veel later veilig oppikt. Na de overstap op de torpedoboot volgt in de vroege ochtenduren van 1 januari 1944 een voorspoedige terugreis naar Engeland waar de zandmonsters worden onderzocht en bevestigen dat het beoogde invasiestrand van Gold niet echt geschikt is voor zwaar materieel.
Meer missies
Het geallieerde opperbevel wil na de zware maar succesvolle missie natuurlijk ook meer weten over de toestand op de andere stranden Sword, Juno, Utah en Omaha en dus vraagt generaal Eisenhower of Scott-Bowden en Ogden-Smith meer potentiële invasiestranden willen inspecteren die later deel zouden uitmaken van Omaha Beach. Ze stemmen hiermee in en omdat deze missie onder de naam Operatie Postage Able enkele dagen zal duren, stappen ze op 16 januari 1944 met nog drie andere bemanningsleden (onder hen ook Nigel Willmott, de grondlegger van COPP) op de Britse marinebasis Dolphin aan boord van de mini-onderzeeboot in de X-klasse, de HMS X20, een nieuwe uitvinding van de Britse marine. De X20 wordt door een boot van de marine uit de haven gesleept tot ver over Het Kanaal op slechts een paar kilometer uit de Franse kust. Dan start de X20 zijn elektrische motor en vaart alleen verder richting Normandië. Het is dan 18 januari 1944.
Nog voor zonsopkomst verdwijnt de boot onder water met Scott-Bowden aan het roer. De X20 omzeilt met moeite een door vijandelijke schepen geëscorteerde Franse vissersvloot en kiest positie vlak voor de kust. Scott-Bowden kijkt door de periscoop naar de wal en ziet tot zijn grote verbazing naar schatting honderden Duitse militairen bezig met het aanbrengen van barricades op het strand. De onderzeeër ziet zich genoodzaakt tot terugtrekking wat verder op zee waar het boven water komt en de batterijen oplaadt. 's Nachts wordt de verkenning oostwaarts langs de kust voortgezet. Net als op oudejaarsnacht ter hoogte van Gold gaan Scott-Bowden en Ogden-Smith te water en zwemmen in de nachtelijke duisternis naar het gedeelte van de stranden dat later de geschiedenis in zou gaan als Omaha Beach, zoals bij Colleville-sur-Mer. Thans bevindt zich daar de grote militaire begraafplaats waar ruim 9.300 Amerikanen zijn begraven die tijdens de Slag om Normandië zijn gesneuveld. Scott-Bowden en zijn kameraad brengen obstakels en mijnen in kaart en nemen bodemmonsters. Even dreigt gevaar als een Duitse patrouille nadert maar de mannen keren veilig terug naar de X20. De volgende nacht gaan ze wederom aan wal voor onderzoek waarbij ze door het oog van de naald kruipen wanneer een Duitse kustbewaker met zijn lantaarn precies hun kant op schijnt maar onbegrijpelijkerwijs hen kennelijk toch over het hoofd ziet. Tijdens de derde nacht wordt meer naar het oosten bij de monding van de rivier de Orne onderzoek vericht. Dit gebied wordt in juni 1944 bekend als Sword Beach. Echter door de verslechtering van het weer en uitputting breken ze de missie af en wordt besloten terug te keren naar Gosport. De X20 vaart op 21 januari 1944 HMS Dolphin binnen.
Resultaten
Dankzij de missies van Scott-Bowden en Ogden-Smith was viereneenhalve maand later de geallieerde invasie macht beter voorbereid op de landingen in Normandië. Men wist nu waar de Duitsers mijnen hadden gelegd en waar patrouilles werden uitgevoerd. En niet in de laatste plaats konden de geallieerden aan de hand van de grondmonsters van zo'n dertig potentiële stranden, hun landingstechnieken verder ontwikkelen en vaststellen waar en hoe de soldaten en voertuigen op de meest effectieve manier de stranden konden oversteken. De ongekend dappere verkenningen door Scott-Bowden en Ogden-Smith hebben ertoe geleid dat de Britse ingenieur Percy Hobart speciale tanks ontwierp die canvas tapijten op het strand konden uitrollen zodat zelfs de zwaarste tanks aan land konden. Op D-day, 6 juni 1944 rijden uiteindelijk duizenden militaire voertuigen de verschillende Normandische stranden op om de 150.000 manschappen die aan land gaan, te ondersteunen.
D-Day en later
Op D-Day zelf was Logan Scott-Bowden aan boord van een landingsvaartuig dat amfibische Sherman tanks aan land moest brengen. Zijn taak was om de eerste aanvalsgolf van de Amerikanen op Omaha Beach te observeren, daarbij te adviseren en hiervan rapport uit te brengen aan zijn commandant, admiraal Hall. Daarna werd hij bevelhebber van 17th Field Company, Royal Engineers en leidde de compagnie tijdens verschillende campagnes in Noord- en West-Europa. Na de oorlog vervulde Scott-Bowden verschillende functies in het Britse leger en diende in vele landen op diverse continenten. Voor zijn verkenningsmissies in Normandië werd hij onderscheiden met het Military Cross en Distinguished Service Order. Tijdens zijn militaire loopbaan werd Scott-Bowden meerdere keren bevorderd tot een hogere rang om tenslotte in 1974 als major-general (twee sterren) uit het leger te stappen.Tot 1980 mocht hij de titel Colonel-Commandant van het korps Royal Engineers dragen (Genietroepen).
Persoonlijk
Logan Scott-Bowden (21 februari 1920, Whitehaven), die zijn militaire opleiding aan de Royal Military Academy in Woolwich had genoten en in 1939 toetrad tot de Royal Engineers, trouwde in 1950 met Helen Jocelyn Price (overleden in 2010) waarmee hij drie zonen kreeg die allen in het Britse leger dienden en drie dochters. Na zijn pensionering werd hij boer in Oxfordshire. Logan Scott-Bowden overleed in Ewelme op 9 februari 2014. Hij werd 93 jaar.
Respect en waardering
Geallieerde militairen, vliegers en mariniers hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog een groot aantal geheime en zeer gedurfde missies uitgevoerd, soms ver achter de vijandelijke linies, op het land, in de lucht en ter zee. Dappere acties als de verkenningen op de Normandische stranden zijn dan ook legendes geworden. Niet alle missies leidden tot succes maar de mannen die ze uitvoerden deden dit met buitengewone moed en het besef dat ze het mogelijk niet zouden overleven. Wij moeten deze moedige soldaten, wiens acties hebben bijgedragen aan het herwinnen van onze vrijheid, blijven eren.
[Kadertje]
Scott-Bowden in Aalten
Tijdens zijn onderzoek naar de bevrijding van Aalten, vastgelegd in het boek 'Britse littekens in Aaltense bodem' kwam schrijver Wim Rhebergen in contact met Logan Scott-Bowden. De Britse veteraan deed toen uitvoerig verslag van zijn geheime missies naar Normandië zoals beschreven in dit artikel. Uiteraard vertelde hij ook over zijn aanwezigheid in Aalten, een dag na de bevrijding van het dorp, 31 maart 1945. Hij was toen commandant van de 17th Field Company, Royal Engineers. Deze compagnie was belast met de aanleg van Bailey-bruggen, explosieven onschadelijk maken en verschillende reparatiewerkzaamheden om een goede doorstroming van het bevrijdingsleger te bewerkstelligen. Aanvankelijk werd een verkenningseenheid naar Aalten gestuurd om o.a. de inkwartiering van de manschappen te verzorgen. Toen Scott-Bowden in de ochtend Aalten naderde, werd hij aangesproken door de geneeskundig officier, kolonel Robinson: 'Ik heb slecht nieuws voor je. Twee van jouw mannen zijn zojuist gedood. Ze liggen aan de kant van de weg vlakbij hun jeep. Ik weet niet wat er is gebeurd'. Scott-Bowden begaf zich onmiddellijk naar de plek des onheils, hoek Lichtenvoordsestraat-Berkenhovestraat. Daar trof hij de levenloze lichamen aan van luitenant Spark en zijn chauffeur Sutton. Ze waren met hun jeep op een mijn gereden; beide mannen sneuvelden. Eric Spark, die al was onderscheiden met het Military Cross, gold als een van Scott-Bowden's meest ervaren officieren. Zijn dood in Aalten was een een grote klap voor Scott-Bowden en zijn compagnie.
