'Spelen met vuur': expositie voor jong en oud in Grenslandmuseum
DINXPERLO - Vanaf 29 september tot en met 31 oktober is er een heel bijzondere expositie te zien in het Grenslandmuseum Dinxperlo die zowel jong als oud zal aanspreken. De titel 'Spelen met vuur' dekt zeker de lading, want Henk te Brummelstroete uit Winterswijk stelt een kleine collectie van zijn ruim 250 minifornuisjes ten toon. Op het eerste gezicht lijken het kinderfornuisjes maar de fornuisjes hadden oorspronkelijk een heel ander doel.
Door Iris Jansen
Te Brummelstroet vertelt over zijn passie: "Ja, hoe is het zo gekomen", lacht hij. "Wij hadden in de woonkamer zo'n schippersfornuis staan, en in 2014 kwam ik op het idee om daar meer over te weten te komen. Ik zocht op internet naar informatie over oude fornuizen en belandde bij deze minifornuisjes. Ik wist niet wat ik zag want er trokken er zoveel voorbij uit allerlei landen, in allerlei uitvoeringen en soms al heel oud. Eigenlijk was ik op zoek naar een hobby voor de wintermaanden en raakte dusdanig gefascineerd door deze ontdekking dat ik besloot er eentje te kopen via marktplaats. Nu, vijf jaar later, heb ik er zo'n 250 die door het hele huis staan.
Fornuisjes oorspronkelijk bedoeld om dochters te leren omgaan met een formuis
Ik ging me er steeds meer in verdiepen en wat bleek? Die kleine fornuisjes hadden tot doel om door de moeder, de oudste dochter in een gezin de eerste beginselen van de kookkunst bij te brengen. Je kunt ze dus echt stoken en ze zijn voorzien van een klein schoorsteentje. Eerst brandden ze op hout en kooltjes, daarna op petroleum of spiritus, later op esbitblokjes, butagas of door middel van elektriciteit. Van veel fornuisjes kun je nog zien dat ze ook echt gebruikt zijn en vaak zitten ze nog onder het roet als je ze koopt. Er horen ook kleine pannetjes bij, maar door de jaren heen zijn die vaak verloren gegaan en moet je ze erbij zoeken en vaak voor veel geld kopen. Er zijn ook kinderkookboekjes uitgebracht in die tijd, maar die kosten zoveel geld; ik heb wel een voorbeeld uit 1944".
Serieuze achtergrond
"Het gebruik van deze fornuisjes kwam zo'n beetje in zwang in de 19e eeuw. Eerst maakte de plaatselijke smid het grote fornuis voor het dagelijks gebruik en daarnaast een kleine uitvoering inclusief kleine koperen pannetjes. Wanneer de oudste dochter, meestal rond de 10 jaar, de eerste beginselen van het koken onder de knie had, verhuisde het oventje vaak naar de kelder, want het stonk natuurlijk wel en ongevaarlijk was het ook niet. Daarna werd de kookkunst onder moeders toezicht voortgezet op het grote fornuis. De bedoeling hierachter was, dat wanneer moeder ziek zou worden of in het kraambed lag, de oudste dochter voor het gezin kon koken. Van thuishulp was natuurlijk nog geen sprake en veel gezinnen moesten zichzelf zien te redden. De taak van het eten voorbereiden en koken behoorde dan toe aan de oudste dochter. In latere jaren, toen de technische ontwikkeling vorderde en er meer naar de veiligheid en gezondheid werd gekeken, werden de fornuizen in fabrieken gemaakt. Dan kwamen vertegenwoordigers langs met kleine showmodellen. In het begin waren dat vaak Franse fornuizen, mooi uitgevoerd met krullen en versierselen en later kwalitatief betere Duitse produkten. Je ziet in die fornuisjes ook de voortschreidende ontwikkelingen terug: in 1902 kwamen er fornuizen op butagas en vanaf 1905 ook elektrische fornuizen".
"Door de Duitse speelgoedindustrie kwamen er langzamerhand ook echte speelgoedfornuisjes op de markt. Bijvoorbeel Märklin, beter bekend van de treinen, maakten mooie fornuisjes met bijbehorende pannetjes. Ook werden fornuisjes voor poppenhuizen gemaakt; ik heb ook zo'n minifornuisje van 5x5 cm inclusief pannetjes. Je kan de collectie ook uitbreiden met bijbehorend bestek, vergietje, keteltje en noem maar op. Dat is ook een hele zoektocht. Mijn oudste fornuisje is uit 1850 van Oostenrijkse-Hongaarse afkomst volgens de bijbehorende beschrijving. Ik heb deze via marktplaats gekocht en het was nog heel vies. Wanneer je ze schoonmaakt en soms wat repareert komen er werkelijk hele mooie exemplaren tevoorschijn. Ik heb mijzelf wel een limiet gesteld voor de aankoop want voor sommige oventjes worden grote bedragen betaald. In de jaren '80-'90 kwam er een kleine opleving van nostalgische speelgoedfornuizen. Mijn nieuwste aanwinst is een ongebruikt 'eigentijds' model op batterijen van Italiaanse makelij uit 1990."
'Fornuisjes geven een prachtig tijdsbeeld'
Mooi tijdsbeeld
"De kleine fornuisjes geven niet alleen een mooi overzicht van de voortschreidende technische ontwikkelingen, maar ze zijn ook van cultuur-historische waarde. Wanneer mensen zo'n oventje of pannetjes hebben en niet weten wat ze ermee moeten doen, kunnen ze die altijd bij mij of bij het Grenslandmuseum afgeven. Zo zonde om weg te gooien. Wanneer ik afstand van mijn collectie wil doen, gaat het naar een museum; daar zijn al afspraken over gemaakt. Maar eerst wil ik er nog graag van genieten en het aan zoveel mogelijk mensen laten zien. Ik sta ook geregeld op fairs, maar ik zou het ook leuk vinden om bijvoorbeeld in een zorgcentrum te exposeren. Ik hoop dan ook dat veel mensen én natuurlijk ook kinderen naar deze bijzondere fornuisjes komen kijken."
De expositie is te zien vanaf 28 september tot en met 31 oktober in het Grenslandmuseum Dinxperlo. Openingstijden: dinsdag tot en met zaterdag van 13.30 tot 16.30 uur.
www.grenslandmuseum.nl